2.4 Lyndon Baines Johnson  

Toen Kennedy in Dallas werd vermoord, werd Johnson, zijn running-mate, president van de Verenigde Staten. “President Johnson inherited more than ‘the dirty little war’ in Vietnam ; he inherited Kennedy’s principle advisors on foreign affairs – Rusk, McNamara, Bundy and Taylor ; he found himself with a ‘commitment’ of uncertain specificity and duration, and he fell heir to what the press was already describing as a ‘credibility gap’.”[i]
In de eerste weken voert Johnson dezelfde politiek als Kennedy, en ook hij vond de oorlog in Vietnam in eerste instantie een burgeroorlog, en daarom ook een Vietnamese aangelegenheid. In een circulaire die hij aan alle organisaties en departementen, die een rol speelden in Vietnam, rondstuurde, stond dat alle militaire en economische programma’s zo zouden blijven als onder het regiem van Diem (zie 2.2). De nadruk zou vooral op het deltagebied liggen. De oorlog bleef een Vietnamese aangelegenheid. Ten derde zouden, ten opzichte van Vietnam, alle ‘officials’ één lijn moeten trekken met de politiek die de Verenigde Staten aangaven. Tenslotte verwachtte hij van de nieuwe regering in Saigon, dat ze haar populariteit (‘public support’) zou vergroten. Wat betreft de Mekong-delta, waar Johnson de nadruk wilde leggen, had hij in de roos geschoten. De Mekong-delta bleek volledig in handen van de Vietcong.
Politiek lag het allemaal wat gevoeliger en ingewikkeld. De nieuwe regering onder leiding van Generaal Minh had vooral aanhang in de stedelijke gebieden. Populair enorm gemotiveerd begon Minh als regeringsleider, maar hij had absoluut geen politieke knowhow noch regeringskwaliteiten. Minh kon niet aan de hoge verwachtingen van de Zuidvietnamezen voldoen, en na enkele maanden volgde er een coup onder leiding van Generaal Khanh.
Khanh maakte Minh na een week echter weer regeringsleider en werd zelf Minister President. Noch in Saigon noch in Washington werd dit als stabiel gezien. En inderdaad in 1964 waren er in Zuid-Vietnam maar liefst zeven regeringen, al dan niet als speeltje van een groepje generaals, dat ‘iets aan politiek’ wilden doen.
Op 1 februari 1964 gaf Johnson een persconferentie: “…..I have recieved assurances from the new and friendly leaders of Vietnam that they are proceeding immediately to step up the pace of military operations against the Vietcong. ……I think that the present course we are following is the only answer. ……and I think that the operations should be stepped up there.”[ii] Een paar weken later liet Johnson Hanoi weten, dat ze een ‘deeply dangerous game’ speelden door de Vietcong te steunen. Hanoi liet deze opmerking min of meer koud. De Verenigde Staten hadden liever niet dat Hanoi zich ermee zou bemoeien, want ze waren sowieso al bang, dat de oorlog zou uitlopen op een geheel Amerikaanse interventie.
Minister van Defensie McNamara maakte zich hierover echter geen al te grote zorgen. Hij gaf drie redenen aan waarom de VS zich in deze oorlog moesten mengen. De eerste reden was de roep van de Zuidvietnamezen om hulp, te beantwoorden, hun land te behouden. De tweede reden was om te voorkomen dat het communisme in Zuidoost-Azië zich zou verspreiden. De derde reden om te laten zien dat de ‘vrije wereld’ de communistische bevrijdingsoorlogen aankon. McNamara ging toen verder met de opties die men, met betrekking tot Vietnam, verder had. Men zou zich geheel kunnen terugtrekken, maar gezien de hierboven genoemde drie redenen zou dit volstrekt onmogelijk zijn geweest. Een tweede mogelijkheid (geopperd door De Gaulle) zou de neutralisatie van Vietnam inhouden. McNamara verwierp deze mogelijkheid, omdat het communisme zich zo zou consolideren, zodat het communistische Noorden het vrije Zuid-Vietnam zou kunnen overnemen.
De oorlog over de hele regio uitbreiden was een derde mogelijkheid, maar alleen als men hierdoor gedwongen zou worden. De laatste mogelijkheid was: “…; to concentrate on assisting the South-Vietnamese to win their own battle – this, all agree, is essential no matter what else is done.”[iii]
Generaal Khanh werd ongeduldig en sprak zelfs van een ‘Mars naar het Noorden’, om zo de Vietcong guerrilla te stoppen. Ook McNamara zag hier wel iets in, maar was wel bevreesd voor de afloop. De eerste zes maanden van de Johnson regering werd men heen en weer geslingerd tussen frustratie en groeiende twijfels en een directe interventie leek onafwendbaar. Steeds meer adviseurs werden in de loop van 1964 naar Vietnam overgebracht. De Verenigde Staten zochten naar een gaatje voor deelname aan de oorlog.
Op 2 augustus 1964 werd een Amerikaanse destroyer, de USS Maddox, dertig mijl uit de kust van Noord-Vietnam door drie Noordvietnamese torpedoboten onder vuur genomen. Ofschoon de Maddox zich in internationale wateren bevond, was het geen routine patrouille, maar een spionageopdracht. Hanoi had gehoopt op een totale vernietiging van de destroyer, maar dat lukte niet. In eerste instantie dacht men in de VS aan een weloverwogen stap van Hanoi, om de Verenigde Staten de les te lezen over haar Vietnampolitiek. Achteraf werd duidelijk dat het hier om een vergeldingsactie ging. Noord-Vietnam dacht dat de Maddox actief had deelgenomen aan een Zuidvietnamese aanval op een Noordvietnamese eiland. Washington reageerde koeltjes op de aanval op de Maddox, maar protesteerde wel heftig bij de regering in Hanoi en waarschuwde dat dit niet nog eens diende te gebeuren. Johnson liet Hanoi ook nog weten, dat de patrouilles in de Golf gewoon door zouden gaan en dat de Maddox versterking zou krijgen van een tweede destroyer. Indien er nog een aanval zou volgen, liet Johnson weten, zouden er represailles vanuit de lucht genomen worden.
Op 4 augustus kwamen er weer berichten binnen dat de Maddox en de (tweede als versterking gestuurde) Turner Joy door Noordvietnamese marine eenheden werden bestookt. In eerste instantie dacht men in het Witte Huis, dat Hanoi iets wilde forceren en men wilde vergelding. Toen de uren verstreken begon men echter te twijfelen aan de juistheid van de berichten over de (tweede) aanval. Men twijfelde of tot vergelding moest worden overgaan. Na een aantal onzekerheden en halve berichten van de Maddox was McNamara ervan overtuigd dat de aanval had plaatsgevonden. Johnson besloot de vergeldingsactie, die al enkele uren was uitgesteld, daar te laten gaan: Noordvietnamese schepen en aanvoerlijnen langs de kust werden gebombardeerd. Achteraf is uitgekomen, dat men zeker bij de tweede aanval op 4 augustus vraagtekens moet plaatsen.
“…evidence on which the decision was based, was something less conclusive. Lending weight to the case of those who doubt the second attack actually occurred is the fact that Hanoi , …, stated that American claims of a second attack were ‘fabrications’”[iv]

“Later, in 1968, Senator Fullbright’s hearings convinced millions that the entire Tonkin Gulf affair was a fraud.”[v]

“Zij (de aanvallen op de Maddox) werden nooit volledig opgehelderd en later tijdens een tweede onderzoek in 1968, dacht men dat ze verzonnen waren.”[vi]

“As to the second attack it is uncertain whether it ever in fact occurred; …”[vii]

Johnson had er verder geen moeite mee een resolutie door het congres te jagen, die hem op 7 augustus 1964 ‘Carte Blanche’ geeft inzake Vietnampolitiek. Deze ‘Joint Resolution’ (Tonkin Resolutie) gaf Johnson onbeperkte macht en het Congres kon hem niet ter verantwoording roepen. Velen, uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden, voelden zich door het Witte huis beetgenomen.
De twijfels over de aanval van 4 augustus bleven bestaan. Men voelde zich gedupeerd, en als Senatoren en Afgevaardigden te zeer in hun controle op de president beknot[viii].  Cooper denkt niet, dat het Witte Huis het Congres heeft beetgenomen en dat de Resolutie in goed vertrouwen door de president is gevraagd. Cooper zet echter wel zijn vraagtekens bij de uiteindelijke uitkomst van de Resolutie:“… it was subsequently parlayed into a blanc cheque to rationalize the President’s unwillingness to have Congress play a meaningful role in his Vietnam policy.”[ix] Tijdens het Tonkin-incident startten ook langzaam de verkiezingscampagnes op. Johnson had zich verkiesbaar gesteld en wilde niet verliezen. Zijn Republikeinse tegenstander, Barry Goldwater, was echter te resoluut in zijn Vietnampolitiek (doorgaan, geen appeasement) en maakte hierdoor geen schijn van kans op het presidentschap.
Generaal Khanh zag zijn ‘droom’ werkelijkheid worden: ‘de mars naar het Noorden’. Hij wilde, dat de Verenigde Staten de bombardementen op Noord-Vietnam zouden voortzetten. Khanh’s ambitieuze plannen werden echter weer doorkruist door binnenlandse onrust (Boeddhisten, studenten en Vietcong trokken de straat op).
Johnson was ondertussen tot president gekozen, en na de campagne had hij weer de tijd om zich over de vietnamkwestie te buigen. Hij werd heen en weer geslingerd tussen enerzijds McNamara, die een interventie nastreeft, en anderzijds Rusk, die de president tot meer matiging wilde overhalen. Volgens Rusk mochten de Verenigde Staten niet ingrijpen voordat de politieke situatie in Saigon verbeterd was. Johnson stond dus voor de keus: ofwel de troepen uit Vietnam terugtrekken ofwel “to increase its commitment to the Vietnamese.”[x]

Indien Johnson besloot zich niet meer met Zuid-Vietnam te bemoeien, dan zou dit een heel andere politiek vergen. Ten eerste zou de GVN op betere voet met de rebellerende Boeddhisten en studenten moeten komen.  De Verenigde Staten moesten scherp en snel reageren op aanslagen van de Vietcong op Amerikaanse installaties en terreuraanvallen op de Zuidvietnamese bevolking. Ofschoon Noord-Vietnam niet voor acties van de Vietcong aansprakelijk gesteld kon worden, wist zij welke aanvallen de Vietcong beraamde en daarvoor zouden de VS als vergelding Noord-Vietnam bombarderen. Er zou alleen dan gebombardeerd worden, als er sprake was van een duidelijke provocatie[xi].
De Amerikaanse bemoeienis veranderde van karakter in de eerste maanden van 1965: het werd steeds meer een oorlog.
Johnson moest het Amerikaanse publiek geruststellen, en gooide het erop, dat hij het Vietnambeleid van Eisenhower en Kennedy zo geërfd had. “Our policy is still the same, and that is to any armed attack, our forces will reply.”[xii]
Indien de Vietcong alleen Vietnamese militaire doelen had aangevallen, het GVN het vuur aan de schenen hadden gelegd en zich alleen op het platteland hadden gericht, zouden de Verenigde Staten zich wellicht na verloop van tijd uit Vietnam hebben teruggetrokken. Maar in februari 1965 lagen ook Amerikaanse doelen in het schootsveld van de Vietcong.
Begin maart stopte de operatie ‘Flaming Dart’ en ging men over tot ‘Operation Rolling Thunder’. Dit hield verhevigde bombardementen op Noord-Vietnam in. Generaal Taylor, hoofd van de Counter-Insurgence, noemde drie redenen voor ‘Rolling Thunder’. Op de eerste plaats moest men de bevolking van Zuid-Vietnam laten zien dat de ‘bron van de agressie’ werd gestraft. Ten tweede moest men de infiltratie- en aanvoerlijnen vanuit Noord-Vietnam ondermijnen. En tenslotte moest men Hanoi laten merken, dat ze niet ongestraft de Vietcong guerrilla konden steunen.
Toch zat het Johnson niet helemaal lekker. Hij was bang voor acties vanuit de Sovjet-Unie en China. Hij zocht ook medestanders in deze oorlog. Johnson wilde een ‘more flags’-programma, dat de verworvenheden van de ‘free world’ moest verdedigen. Hij vond die medestanders in Korea, de Filippijnen en Thailand. Deze troepen werden echter door de Verenigde Staten zelf betaald. Verder waren er nog soldaten uit Australië en Nieuw-Zeeland, maar deze troepen waren zo miniem dat ze eigenlijk te verwaarlozen waren.
De bedoeling van de bombardementen op Noord-Vietnam was (zie de drie redenen van Taylor) in eerste instantie om het vertrouwen van de Zuidvietnamese bevolking te winnen, haar moreel op te vijzelen. Was dit in de stedelijke gebieden misschien wel waar, voor de plattelandsbevolking gold dit vrijwel niet.
Begin 1965 was het platteland vrijwel volledig in handen van de Vietcong, die door de boerenbevolking werd gesteund. Door de bombardementen veranderde ook de politiek in Saigon niet: de generaals bleven onder elkaar kibbelen en van een stabilisatie was geen sprake. Bij gevechten tussen de Vietcong en het Zuidvietnamese regeringsleger bleven de Vietcong heer en meester. De Zuidvietnamese regering klopte om meer hulp aan bij de VS. Deze werd haar verleend in de vorm van (straal)vliegtuigen[xiii]. Verder werden er meer troepen gestationeerd, die ook aan gevechten deelnamen. “In a few short weeks the mission of American forces in Vietnam , which had already been transformed from ‘advisory’ to ‘support’, now became one of active combat.”[xiv]
Steeds meer Amerikaanse troepen warden in Vietnam gestationeerd. Waren het er eind april nog 35.000, begin mei waren het er al 45.000. Om dit te kunnen bekostigen wilde Johnson 700 miljoen dollar hebben, maar het Congres zou hierover moeten beslissen. Johnson pakte het zo aan, dat als men tegen deze 700 miljoen zou stemmen, men ook tegen zijn Vietnampolitiek zou stemmen. Et voorstel werd door het Congres aangenomen!
Ondertussen gingen de bombardementen op Noord-Vietnam gewoon door. Vredesgroeperingen in de Verenigde Staten wilden een onderbreking van de bombardementen om Noord-Vietnam de kans te geven te onderhandelen. Ook van binnen de regering waren er uitingen in die richting, die Johnson deden besluiten de bombardementen op te schorten. Na een vijfdaagse pauze hervatte Johnson de bombardementen: Hanoi had niet gereageerd. Hierdoor voelde Johnson zich gesterkt de oorlog te verhevigen. In juni werden Amerika’s grootste bommenwerpers ‘B-52’ ingezet. De aanwezige troepen in Vietnam zijn inmiddels op zeventigduizend gebracht.
De Zuidvietnamese regering, die steeds niet langer dan een paar maanden kon overleven, viel voor de zoveelste keer. Nu kwam er een regering onder leiding van de Generaals Ky en Nguyen met Van Thieu als staatshoofd.
De steeds weer wisselende regeringen droegen er ook toe bij, dat de verliezen aan de Zuidvietnamese kant steeds groter werden. Dit bracht Johnson ertoe om ook steunpunten van de Vietcong in Zuid-Vietnam te bombarderen. “What changed the character of the Vietnam war was not the decision to bomb North-Vietnam; not the decision to use American ground troops in South-Vietnam; But the decision to wage unlimited aerial warfare inside the country at the price of literally pounding the place to bits.”[xv]
Het is niet uitgesloten dat Johnson onder meer zo gemakkelijk besloot tot uitbreiding van de Amerikaanse troepenmacht in Zuid-Vietnam, omdat hij zeer tevreden was over de resultaten van de Amerikaanse interventie in de Dominicaanse Republiek eind ’65[xvi].
De beslissing om uiteindelijk grondtroepen te sturen was uitzonderlijk snel genomen. Johnson voelde zich waarschijnlijk ook gesterkt door zijn overwinning in de presidentsverkiezingen. Johnson vroeg Generaal Westmoreland, opperbevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten in Vietnam, hoe de oorlog zo snel mogelijk beslecht kon worden in Amerikaans voordeel. Westmoreland liet enkele cijfers doorsturen. Hij dacht hij op zijn minst 150.000 manschappen nodig zou hebben, exclusief de contraguerrilla groepen, tot aan het einde van het jaar.
Het belangrijkste punt was, dat het allemaal gelijkmatig en in etappes moest gebeuren, zodat het erop zou lijken dat het niet de bedoeling was, dat de Amerikaanse jongens zouden vechten, noch dat het geheel gepland was. Men wilde het voor het Amerikaanse publiek zo laten lijken, dat men niet een oorlog ging voeren, maar dat men er per ongeluk in terecht gekomen was. In een dusdanige situatie: “in which it could neither retrieve its ground forces by withdrawing them, nor fail to support them with every means that fighting men on a dangerous distant battleground required.”[xvii]
Het Amerikaanse publiek reageerde verward op de troepentransporten en begreep niet dat het nu opeens ‘our war’ was. Maar het vertrouwde volledig op haar president, die de ‘boys’ snel terug zou halen.
Eind 1965 waren er 184.314 Amerikaanse soldaten in Vietnam. In de volgende twee jaar werd het aantal voortdurend opgevoerd. De gang van zaken was steeds dezelfde: Westmoreland rapporteerde dat de pacificatie van Zuid-Vietnam goede vorderingen maakte, maar dat een echte beslissing pas mogelijk was als hij nog wat meer troepen kreeg.
“Westmoreland zei, zoals geciteerd, dat zonder de 2 ¹ / ₃  extra divisies waarom hij had verzocht ‘wij geen gevaar zullen lopen verslagen te worden, maar we zullen alle zeilen bij moeten zetten om de versterkingen die de vijand kan aanvoeren te weerstaan’…..Gedurende de gehele bespreking herhaalde hij zijn oordeel dat de oorlog niet verloren zou worden, maar dat de vooruitgang zeker vertraagd zou worden.”[xviii]  
In januari 1968 waren er een half miljoen Amerikaanse soldaten in Vietnam[xix].
Deze troepenvermeerdering werd niet door iedereen verwelkomd. Johnson had in de loop der jaren ook tegenstanders gekregen (vooral vredesgroeperingen en studenten). Zijn tegenstanders wimpelde hij af door te verwijzen naar de goede vorderingen die er werden gemaakt. Een militaire overwinning was volgens Johnson wel degelijk mogelijk. Eind januari 1968 kwam het bewijs dat het zelfvertrouwen van de Amerikaanse regering op niets gebaseerd was.